ZDROWIE NASTOLATKÓW

A: Suplementy diety to środki spożywcze, których celem jest uzupełnianie normalnej diety. Są one skoncentrowanym źródłem witamin, składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy, fizjologiczny. Wprowadzone są do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie; przeznaczone są do spożywania w małych, odmierzonych ilościach jednostkowych z wyłączeniem produktów posiadających właściwości produktu leczniczego w rozumieniu przepisów prawa farmaceutycznego. Suplementy diety to produkty, które zawierają takie składniki, jak: aminokwasy, białko, różne rodzaje węglowodanów, witaminy, składniki mineralne, antyoksydanty, ekstrakty z ziół, błonnik, probiotyki i prebiotyki, enzymy lub pojedyncze związki, np. taurynę itd.

A: Ze względu na skład wyróżnia się następujące rodzaje suplementów:

• suplementy zawierające witaminy i składniki mineralne;
• suplementy zawierające składniki roślinne i ekstrakty roślinne;
• suplementy zawierające niezbędne kwasy tłuszczowe;
• suplementy diety zawierające w składzie błonnik pokarmowy;
• suplementy diety zawierające w swoim składzie probiotyki i prebiotyki;
• suplementy zawierające aminokwasy.

A: Ze względu na przeznaczenie wyróżnia się następujące rodzaje suplementów:

• suplementy wspomagające odchudzanie;
• suplementy wspomagające układ odpornościowy;
• suplementy wpływające na narządy ruchu;
• suplementy wpływające na opóźnienie procesów starzenia się;
• suplementy wpływające na układ nerwowy, koncentrację, a także wzmacniające witalność;
• suplementy wpływające na układ sercowo-naczyniowy;
• suplementy wspomagające układ pokarmowy;
• suplementy wspomagające prawidłowy proces widzenia;
• suplementy wpływające na stan skóry, włosów, paznokci;
• suplementy dla sportowców;
• suplementy stosowne w celu zmniejszania ryzyka osteoporozy.

A: Najczęściej, sprzedawane są w formie tabletek, kapsułek, drażetek, żelków, saszetek z proszkiem, ampułek z płynem i w innych postaciach, które umożliwiają dawkowanie.

A: Lek jest substancją lub mieszaniną substancji, który posiada właściwości zapobiegania lub leczenia chorób pojawiających się u ludzi lub zwierząt. Głównym celem spożywania leków jest przywrócenie lub poprawa zdrowia. Suplement diety jest środkiem spożywczym stosowanym w celu uzupełnienia codziennej, zwyczajowej diety.

A: W przeciwieństwie do leków, suplementy diety nie mogą być stosowane do leczenia, diagnozowania i zapobiegania chorobom. Niezależnie od tego, co pokazywane jest w reklamach, suplementy nie wyleczą Cię, nie poprawią wzroku, nie wzmocnią odporności, nie oczyszczą z toksyn. Mimo, że zawierają w składzie niektóre składniki obecne również w lekach, to są one w mniejszej ilości, a więc w dawce, która nie leczy.

A: W sytuacji, gdy nie dostarczasz z dietą wszystkich niezbędnych składników, które organizm potrzebuje do prawidłowego funkcjonowania, suplementacja umożliwia ich uzupełnienie. Dzieje się to na przykład, gdy opuszczasz niektóre posiłki lub Twoja dieta nie jest kompletna i wartościowa lub zawiera dużo przetworzonych produktów (czyli gotowych do kupienia), albo jest mało urozmaicona. Pamiętaj, że suplementy diety nie powinny zastępować pełnych, zbilansowanych, zdrowych posiłków, które są podstawą racjonalnej/prawidłowej diety.

A: Dobrze zbilansowany posiłek powinien składać się z 2 lub więcej porcji warzyw (np. w postaci surówki, pieczonej, gotowanej czy zupy), co najmniej 1,5 porcji węglowodanów (powinny dominować na talerzu produkty zawierające węglowodany złożone, tj. brązowy ryż, różne kasze, pełnoziarniste makarony, ziemniaki) oraz porcji produktu białkowego (np. chude mięso, ryby, nasiona roślin strączkowych, jaja, nabiał).

A: W pewnych okolicznościach niektóre suplementy diety mogą być pomocne dla sportowców. Ważne jest, aby najpierw ocenić potrzeby żywieniowe sportowca, a następnie określić, czy konieczne jest zwiększenie spożycia niektórych witamin, składników mineralnych lub innych składników. Możesz skorzystać z poniższych kroków, aby określić, czy jako sportowiec potrzebujesz suplementu diety:

1. rozmowa z profesjonalistą w celu upewnienia się, że Twój program szkoleniowy jest optymalny;
2. przeznaczenie na sen odpowiedniej liczby godzin (żaden z suplementów nie pomoże nadrobić Ci braku snu);
3. ocena sposobu odżywiania – opracuj plan odżywiania (obejmujący trening i regenerację);
4. wykonanie badań krwi lub innych badań klinicznych oceniających poziom witamin i składników mineralnych oraz w celu wykluczenia ewentualnych nietolerancji (alergie żywnościowe, nietolerancje glutenu, nietolerancja laktozy itd.).

A: Wszystkie produkty nazywane suplementami diety, które można kupić w aptece, sklepach ze zdrową żywnością czy przez Internet, nie powinny stanowić zagrożenia dla zdrowia i życia. Obowiązkiem producenta jest umieszczenie na etykiecie prawdziwych informacji na temat ich składu, istniejących przeciwwskazań do spożywania, ewentualnych skutków zażywania ich z lekami czy konieczności konsultacji z dietetykiem lub lekarzem. Niebezpieczeństwo pojawia się wtedy, gdy spożywasz je mimo, że nie potrzebujesz lub w zbyt dużej ilości („więcej” nie oznacza „lepiej”). Możesz wówczas doprowadzić do nadpodaży danego składnika, czyli spożywać go w nadmiarze i w efekcie odczuwać dyskomfort, np. np. bóle głowy, osłabienie, zaburzenia pracy układu nerwowego i pokarmowego.

A: Najbardziej niebezpieczne są suplementy diety, które pochodzą z niewiadomego źródła i mogą zawierać środki (substancje) niedozwolone. Ryzyko pojawienia się negatywnych skutków jest jeszcze większe, jeśli do sprzedaży trafiły sfałszowane produkty, których prawdziwy skład jest inny od tego na etykiecie. Bardzo dużym zagrożeniem są zanieczyszczone odżywki, wyprodukowane przez zagraniczne firmy, np. SAA (tzw. sterydy anaboliczno-androgenne), clenbuterol (popularny „spalacz tłuszczu”), colostrum (siara, która nie jest zabroniona, jednak może zawierać pewne ilości IGF-1 i innych czynników wzrostu, które są zabronione i mogą wpływać na wyniki testów antydopingowych, dlatego Światowa Agencja Antydopingowa WADA nie zaleca przyjmowania tego produktu) czy suplementy zawierające higenaminę, przyspieszającą czas regeneracji organizmu, a także zwiększającą ilość przepływającej krwi.

A: Do typowych sposobów fałszowania składników suplementów diety należy przypadkowa lub celowa zamiana gatunku rośliny, usuwanie rodzimych składników roślinnych lub dodawanie np. syntetycznych barwników do owoców. Przykładowo, jeden z przebadanych suplementów diety, oprócz tego, ze zawierał niezadeklarowane substancje, posiadał również w składzie składniki, które nie powinny pojawić się w środkach spożywczych. Była to Acacia Rigidula, należąca do roślin, które zawierają dimetylotryptaminę, czyli środek wymieniony w ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii, jako substancja psychoaktywna.

A: Wśród negatywnych skutków zażywania suplementów diety nie posiadających odpowiednich certyfikatów najczęściej pojawiają się uczulenia, zakażenia układu oddechowego i moczowego, powstawanie stanów zapalnych skóry, uszkodzenie serca i zatrucia pokarmowe. Szczególnie niebezpieczny jest glukuronolakton, którego zbyt duże ilości działają halucynogennie, jak narkotyk. Ponadto, może wywoływać bóle głowy, powodować choroby wątroby, być przyczyną arytmii serca i prowadzić do śmierci.

A: Stosowanie sfałszowanych suplementów diety może stwarzać ryzyko dyskwalifikacji z zawodów sportowych, jeśli zostały zanieczyszczone sterydami anabolicznymi lub stymulantami, może nieść ryzyko spowodowania wypadku (jeśli zawierają substancje zaburzające motorykę), a nawet stwarza możliwość naruszenia przepisów prawa, ze względu na zawartość chlordiazepoksydu (związku o silnym działaniu uspokajającym i przeciwlękowym). Dodatkowo, długotrwałe stosowanie odżywek zawierających steroidy anaboliczne może prowadzić do wystąpienia toksycznych reakcji – uszkodzenia nefronów (podstawowej jednostki budulcowej i czynnościowej nerek) i hepatocytów (komórek wątrobowych).

A: Należy podkreślić, ze zafałszowanie chemiczne nie dotyczy tylko odżywek, ale także suplementów pochodzenia roślinnego. Najczęściej dodawane są takie związki, jak ibuprofen, diazepam, captopril, amoxicillin czy sildenafil, będące składnikami produktów leczniczych.

A: Do głównych problemów, wpływających na bezpieczeństwo stosowania suplementacji, jest brak właściwych regulacji, zarówno na terenie Unii Europejskiej, jak i w Polsce, które usystematyzowałyby w skuteczny sposób wytyczne dotyczące ich jakości i produkcji, brak nadzoru w UE nad legalnym rynkiem oraz celowe dodawanie do produktów niedeklarowanych substancji farmaceutycznych (API) lub ich analogów strukturalnych. UWAGA! – nigdy bez wcześniejszej konsultacji z dietetykiem sportowym lub lekarzem sportowym, który sprawdzi rzetelność preparatu, nie decyduj się na przyjęcie suplementu diety.

A: Często, reklamy suplementów diety zawierają przesadne stwierdzenia dotyczące zalet ich stosowania. Dlatego decyzja o zastosowaniu produktu powinna opierać się na potrzebach żywieniowych, a nie na przewadze konkurencyjnej, którą produkt zapewnia. Nie ma właściwych organów, które sprawdzałyby, czy reklamy podają wyłącznie rzetelne i prawdziwe informacje. Z tego powodu sportowcy powinni ignorować reklamy i skupiać się na badaniach dotyczących poszczególnych składników diety.

A: Jeśli zostaną stwierdzone u Ciebie niedobory pewnych składników odżywczych, w pierwszej kolejności spróbuj zmodyfikować swoją dietę i wprowadzić do jadłospisu takie produkty spożywcze, które przyczynią się do zmniejszenia deficytu. Jeśli jednak okaże się, że sama żywność nie wystarczy, powinieneś ewentualną suplementację skonsultować z lekarzem lub dietetykiem sportowym. W poniższej tabeli zostały przedstawione potencjalne korzyści oraz ryzyko stosowania najbardziej popularnych składników żywieniowych.

Składnik	Potencjalne korzyści	Potencjalne ryzyko
Wapń	Może przynieść korzyści niektórym sportowcom w wieku 13-18 lat lub nietolerującym laktozę. Buduje kości i zęby.	Wysokie dawki mogą powodować kamicę nerkową i problemy z sercem.
Kreatyna	Może opóźnić pojawienie się zmęczenia mięśni podczas treningu o dużej intensywności. W większości badań potwierdzono niewielkie korzyści stosowania podczas krótkotrwałego treningu o maksymalnej intensywności. Brak korzyści zażywania w trakcie ćwiczeń aerobowych.	Wysokie dawki mogą powodować uszkodzenie nerek, nudności, biegunkę, skurcze i rozstrój żołądka.
Kofeina	Zwiększa zdolności wysiłkowe u dorosłych. U młodzieży, jej działanie nie dobrze zbadane.	Amerykańska Akademia Pediatryczna nie rekomenduje stosowania u dzieci. Zwiększenie działania obserwuje się w połączeniu z lekami na ADHD.
Tlenki azotu (sok z buraków, arginina, cytrulina) i inne środki rozszerzające naczynia	Wyniki opisujące korzyści z wysokiej zawartości azotanów w żywności na wyniki sportowe są niejednoznaczne. Dowody, że arginina w normalnych dawkach faktycznie powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych, są dyskusyjne.	Rozkurcz mięśni gładkich w ścianie naczyń krwionośnych może powodować nagłą utratę ciśnienia krwi, zawroty głowy, oszołomienie i zaburzenia równowagi.
Białko w proszku	Brak korzyści, jeśli białko dostarczane jest z diety w prawidłowej ilości.	Wysokie dawki mogą powodować wzdęcia, skurcze, biegunkę, zmniejszony apetyt i zmęczenie.
Żelazo	Konieczne do produkcji czerwonych krwinek. Oznaki niedoboru obejmują zmęczenie i drażliwość. Po osiągnięciu prawidłowego poziomu we krwi, dodatkowa dawka żelaza nie dostarcza żadnych korzyści związanych z wydolnością fizyczną.	Wysokie dawki mogą powodować ból brzucha, nudności i wymioty oraz odkładanie żelaza w mięśniach.

Źródło: LaBotz M et al. American Academy of Pediatrics 2016

A: Jest bezpieczne, jeśli stosujesz je po konsultacji z lekarzem lub dietetykiem w celu uzupełnienia codziennej diety i we właściwej ilości. Natomiast, nadmierne spożywanie mikroskładników pokarmowych, czyli spożycie większej dawki, niż zalecana, prowadzi do przedawkowania i niesie ze sobą duże zagrożenie dla Twojego zdrowia. Na przykład, nadmiar miedzi przyczynia się do uszkodzenia wątroby, a zażywanie żelaza bez jego konieczności może wywołać choroby trzustki, wątroby i innych narządów.

A: Szczególną rozwagę należy zachować podczas suplementacji witaminami rozpuszczalnych w tłuszczach A, D, E, K), ponieważ skutki ich nadmiernego spożycia są bardzo niebezpieczne dla zdrowia. Rezultatem zażywania zbyt dużych dawek witaminy A jest tzw. porażenie skórne, objawiające się jej pigmentacją i suchością, czemu towarzyszy również wypadanie włosów i łamliwość paznokci. Ponadto, mogą pojawić się bóle stawów i kości, a w badaniu USG stwierdza się powiększenie śledziony i wątroby. Objawami ostrego zatrucia witaminą A są bóle głowy, mdłości, wymioty, drgawki i światłowstręt. Również witamina D kalcyferol) wykazuje toksyczne działanie, jeśli dostarczana jest w zbyt dużych ilościach do organizmu. Charakterystycznymi objawami przedawkowania kalcyferolu są bóle stawów, osłabienie mięśni, nudności, wymioty, utrata apetytu, zwapnienie miękkich narządów i tkanek, takich jak płuca, serce, nerki. Tymczasem, długotrwałe przyjmowanie witaminy E w dawkach większych niż 100 mg dziennie u osób dorosłych może powodować bóle głowy, osłabienie mięśni, zmęczenie i zaburzenia widzenia. Nadmierne dawki witaminy K mogą zaburzać pracę wątroby.

A: Wśród młodych sportowców, powszechne staje się sięganie po suplementy zawierające białko, węglowodany lub białko i węglowodany, co wynika przede wszystkim z chęci pokrycia zapotrzebowania na energię i makroskładniki pokarmowe, zwiększenia wydolności fizycznej oraz poprawy regeneracji po wysiłku fizycznym. Również i w tej sytuacji, istnieje duże ryzyko przedawkowania, zwłaszcza jeżeli mamy do czynienia z brakiem wiedzy na temat właściwej dawki dla danej osoby i dyscypliny sportowej, niedostosowanej do wieku i płci, czy przypadkowym doborem suplementu. Ponadto, w odżywkach białkowych mogą być steroidy, a w węglowodanowych dużo innych substancji dodatkowych. Jeśli masz zbilansowaną dietę i nie stwierdzono u Ciebie niedoborów białka, bezzasadna wydaje się być dodatkowa suplementacja.

A: Nadmierna podaż białka przynosi szereg negatywnych skutków, takich jak: zmuszenie wątroby do zbyt dużej produkcji mocznika, przeciążenie trzustki w zakresie produkcji enzymów proteolitycznych biorących udział w rozkładzie białek), zmuszenie nerek do zbyt dużej filtracji mocznika. Długotrwałe spożycie białka może zwiększać ryzyko insulinooporności i występowanie cukrzycy, prowadzić do rozwoju chorób nerek rak, kamica wapniowo-szczawianowa) i układu sercowo-naczyniowego. Decyzję o stosowaniu suplementów diety należy podjąć po konsultacji ze specjalistami, którzy posiadają właściwą wiedzę dotyczącą zaleceń żywieniowych dla sportowców, nigdy samodzielnie.

A: Coraz bardziej, popularne stają się także suplementy diety, zawierające składniki pochodzące z roślin i ziół, które stosowane wraz z pewnymi lekami mogą być toksyczne. Naukowcy poznali efekt działania każdej substancji z osobna, natomiast wynik połączenia wspomnianych wyżej substancji jest trudny do przewidzenia. W związku z tym, „naturalne” nie zawsze oznacza „w pełni bezpieczne” i „zdrowe”, tym bardziej, gdy zakupiony przez Ciebie produkt może zawierać toksyczne substancje, ponieważ nie jest znane pochodzenie roślin, które zostały użyte do jego produkcji.

A: Dużą popularnością, nie tylko wśród dorosłych, cieszą się preparaty na odchudzanie, które najczęściej zawierają w składzie kofeinę, L-karnitynę, chrom, zieloną herbatę, gorzką pomarańczę. Nie zawsze zażywanie takich produktów jest bezpieczne, ponieważ mogą wywołać silne uczulenia oraz zatrucia, zwłaszcza gdy są spożywane w bardzo dużej ilości. Jeśli nie odżywiasz się prawidłowo, mało się ruszasz, to nie oczekuj, że zażycie preparatu na odchudzanie pomoże osiągnąć Ci ten cel. Istnieje duże ryzyko, że środki sprzedawane zwłaszcza przez Internet, mogą zawierać niedozwolone substancje np. przeczyszczające). W świetle istniejących badań, nie ma wiarygodnych dowodów, że stosowanie suplementów diety na odchudzanie jest skuteczne. W celu zmniejszenia zawartości tkanki tłuszczowej zalecane jest stosowanie odpowiednio dobranej diety redukcyjnej ubogo energetycznej) wraz z ukierunkowanym rodzajem aktywności fizycznej.

A: W celu zwiększenia bezpieczeństwa stosowania suplementów diety, o ile zajdzie taka potrzeba, musisz przede wszystkim wystrzegać się ich zakupu na bazarach i placach targowych, mało wiarygodnych stronach internetowych czy z innych, podejrzanych nielegalnych) źródeł. Nawet produkt zamówiony przez Internet, mimo posiadanych certyfikatów i wysokiej jakości, może okazać się nietrafionym zakupem tzw. „podróbką”). Jeśli w Twoje ręce trafi opakowanie suplementu, sprawdź jego szczelność, upewnij się, że nie było wcześniej otwierane, przeczytaj dokładnie etykietę. Oprócz nazwy produktu, musi się także znaleźć wyrażenie „suplement diety”, dane producenta, wykaz wszystkich składników, informacje o zalecanej wielkości porcji do spożycia w ciągu dnia i zasadach przechowywania, a także informacja, czy może być stosowany przez osoby poniżej 18 roku życia. Kolejnym krokiem jest sprawdzenie, czy dany suplement został dopuszczony do obrotu przez GIS Główny Inspektorat Sanitarny) i znajduje się na liście dozwolonych do sprzedaży suplementów diety. Następnie, warto zasięgnąć wiedzy, czy suplement jest rekomendowany przez naukowe ośrodki sportowe, w czym pomoże Ci dietetyk sportowy lub lekarz sportowy.